W poniższym materiale pragniemy przybliżyć Państwu tematykę polskich zasad heraldyki (nauki o herbach) w sposób, który – mamy nadzieję – nie znudzi czytelników. Elementarz dotyczący zasad tworzenia i „czytania” herbów polskich gmin, miast, powiatów i województw pozwoli spojrzeć na symbolikę w nieco czytelniejszy sposób. Należy podkreślić, że dziedzina ta jest bardzo obszerna i zawarcie jej w krótkim materiale byłoby karkołomne. Przejdźmy tym samym do lektury.
Blazonowanie: opisywanie herbu zgodnie z zasadami heraldyki.
Historyzowanie: określanie początków herbu, jego pierwotnego pochodzenia.
Krytyzowanie: zbiór uwag na temat kształtów, pól i figur znajdujących się w herbie.
Rysowanie, grafika heraldyczna: projektowanie (wyobrażanie) herbów zgodnie z zasadami.
Szrafowanie: inaczej szrafirunek, zastąpienie określonych barw poprzez kreskowanie i kropkowanie powierzchni.
Dla obrazowego wyjaśnienia, czym różni się herb od godła, poniżej prezentujemy dwa graficzne przykłady: herbu i godła III Rzeczypospolitej Polskiej oraz herbu i godła miasta Włocławek.
Elementy herbu:
- tarcza – pole, w którym umieszcza się godło
- barwy czyli tynktury – kolory i metale wykorzystane w herbie
- podziały tarczy herbu – wiąże się z łączeniem kilku herbów na jednej tarczy
- figura heraldyczna, czyli godło – wyobrażenie np. ludzi, budowli, zwierząt lub roślin
Kolory i metale (tynktury):
- kolory – czarny, czerwony, błękitny, zielony, purpurowy (fiolet-nie dotyczy współczesnej polskiej heraldyki)
- metale – złoto (zamiennik to kolor żółty), srebro (zamiennik to kolor biały)
Oznaczenia kolorów w druku czarno-białym (szrafowanie):
Zasada opisywania herbu: opis herbu powinien być na tyle zwięzły ale też i jednoznaczny, aby na jego podstawie można było odtworzyć jego wizerunek. Użycie do opisu słów, które często wyszły już z użycia, gwarantuje ich jednoznaczność. Przy opisie herbu należy pamiętać, że określeń strona prawa i strona lewa używa się z perspektywy osoby stającej za tarczą.
Komisja Heraldyczna kieruje się ustaleniami Krakowskiego Kolokwium Heraldycznego, poświęconemu heraldyce samorządowej. Wzory symboli podlegają opinii ministra właściwego ds. administracji publicznej. W związku z wymogami zakreślonymi w ustawie, projektant powinien kierować się ściśle ze sobą związanymi dwoma kryteriami: merytorycznym oraz historycznym. Pierwsze kryterium oznacza potrzebę stosowania się do ogólnie przyjętych, uniwersalnych zasad danej dziedziny. Drugim wyznacznikiem poprawności jest respektowanie zasad związanych z tworzeniem symboli właściwych lokalnej tradycji, wyrastającej z wielowiekowego obyczaju polskiego lub z cech właściwych regionalizmom.
Wymóg zgodności z miejscową tradycją historyczną oznacza, że przystępując do prac nad danym symbolem władze samorządowe winny dysponować rzetelnie przeprowadzoną kwerendą historyczno-heraldyczną, obejmującą przynajmniej aktualny opublikowany stan badań. W opracowaniu takim powinno odnieść się do takich elementów jak dawniej używane herby lub pieczęcie. Jeśli brak jest starych herbów i pieczęci, odnieść należy się do takich elementów jak pierwotne znaczenie nazw miejscowych, stosunki własnościowe, ważne wydarzenia i osobistości związane z terytorium danej jednostki, miejscowy kult religijny, wezwania kościołów, zabytki kultury materialnej i duchowej itp. Poza omówioną wyżej koniecznością odwołania się do tradycji historycznej, poszczególne nowo tworzone symbole muszą odpowiadać niżej wskazanym kryteriom.
Poprawny herb odznacza się następującymi cechami:
- tarcza późnogotycka, zaokrąglona u dołu (tzw. hiszpańska). W uzasadnionych przypadkach inna poprawnie wykreślona tarcza. Tarcza ograniczona jednolitą, czarną linią konturową,
- w polskiej tradycji heraldycznej nie stosuje się podziałów tarczy, poza historycznie uzasadnioną praktyką stosowaną np. na ziemiach zachodnich i północnych,
- barwy stosowane w heraldyce to: dwa metale (złoto/żółta, srebro/biała) i cztery tynktury (czerwona, błękitna, zielona i czarna),
- zgodnie z zasadą alternacji nie kładzie się barwy na barwę, a metalu na metal, – godło (znak w polu tarczy) winna charakteryzować umowność, właściwa antynaturalistyczna stylizacja heraldyczna. Nie stosuje się fotograficznych przedstawień postaci, lub zabytków. Wszystkie godła powinny być obwiedzione czarną linią konturową jednakowej grubości, cieńszą niż kontur tarczy. Nie stosuje się cieniowania i innych zabiegów służących do uplastycznienia godeł,
- godło powinno dobrze wypełniać pole tarczy. Właściwa jest redukcja symboliki do jak najmniejszej liczby elementów,
- godło powinno odznaczać się własną autorską stylizacją,
- nie stosuje się elementów zewnętrznych, takich jak hełmy, labry, korona, korona murowa, trzymacze, nazwa jednostki samorządowej, dewiza,
- polska heraldyka samorządowa nie stosuje tzw. herbu wielkiego.
