Miasto Rządowe Brześć Kujawski

Wstęp do opisu miasta Brześć Kujawski (miasto Rządowe) z 1851 roku. Miasto w granicach administracyjnych powiatu włocławskiego, Guberni Warszawskiej Królestwa Polskiego.

Zapis oryginalny: „Miasteczko to które dzisiaj kilku innym w powiecie pierwszeństwa ustąpić musi, było niegdyś całych Kujaw stolicą. Panujący w niem Książę rozciągał władzę swoją nie tylko nad krajem Powiat Włocławski teraz stanowiący, ale na północ aż do Gniewkowa, Inowłocławia, i Bydgoszczy. Przemieszkiwał tu częstokroć Kaźmirz I. Książę Kujawski syn Mazowieckiego Konrada, a kiedy po jego śmierci synowie podzielili pomiędzy siebie dzielnicę ojcowską, Brześć z okolicznym powiatem dostał się Władysławowi Łokietkowi, później zaś przez wyniesienie tego Książęcia na tron Polski, do korony przyłączonym został. Od tego czasu aż do rozbioru Polski Brześć był stolicą województwa, od roku 1815 miastem obwodowem, teraz mieści się w niem Sąd Pokoju i Sąd Policji Poprawczej, Powiatowe zaś władze Administracyjne przeniesione są do Włocławka. Tym sposobem Brześć spalony i spustoszony przechodami Szwedów, leżący prócz tego na uboczu i nie nad żadną rzeką ale nad małem jeziorkiem, nader powolnym krokiem do wzrostu przychodzić może…”