Miasto Rządowe Nieszawa

Wstęp do opisu miasta Nieszawa (miasto Rządowe) z 1851 roku. Miasto w granicach administracyjnych powiatu włocławskiego, Guberni Warszawskiej Królestwa Polskiego.

Zapis oryginalny: „Pierwotna posada miasta tego, a raczej zamku miała miejsce niżej Wisły prawie naprzeciw Torunia. Darował go w roku 1228 Konrad Książę Mazowiecki sprowadzonym przez siebie braciom rycerskiego zakonu Szpitala Najświętszej Maryi Panny Jerozolimskiej, Krzyżakami pospolicie zwanym, którzy usadowiwszy się w ziemi Chełmińskiej, osadzie tutajszej municypalne nadali instytucye. Po zniesieniu Krzyżaków i powrocie ziemi Chełmińskiej do korony, Król Kaźmirz IV założywszy w roku 1464 nowe miasto w tem miejscu które dziś zajmuje, a w którem dawniej wieś Roskadalno w ziemi Dobrzyńskiej istniała, mieszczan ze starej Nieszawy do niego przeniosł. Przywileje nadane temu miastu przy jego erekcyi byłyby go wkrótce do stanu świetności doprowadziły, gdyby mieszkańcy Torunia zawistni o wzrost nowo założonego miasta nie byli wpłynęli na ich ograniczenie w roku 1474. Pomimo tego Nieszawa będąc jednym z portów dla odbytu produktów zbożodajnej Kujawskiej okolicy, szybkim wzrastała krokiem, a i teraz jeszcze po licznych klęskach jakie wszystkie niemal miasta kraju naszego do upadku nachyliły, do porządniejszych miasteczek należy, ukazując z daleka podróżnemu czerwone dachy swoich domów…”