Projekt herbu m. Włocławek – 5

      Okres okupacji hitlerowskiej, który rozpoczął się we Włocławku z wrześniem 1939 roku to zmiany także w stylistyce i treści na pieczęci miasta, całkowicie obce polskiej tradycji.   Herb przedstawiał na tarczy gotyckiej, mur blankowany z zamkniętą bramą i trzema równymi wieżami, z których środkowa zakończona była szpiczastym daszkiem. Na pieczęci widniał herb z legendą pisaną gotycką czcionką w j. niemieckim: Stadt Leslau (w j. polskim bez tłumaczenia nazewnictwa miasta: Miasto Leslau). Okupanci hitlerowscy Włocławek nazwali  LESLAU.

      Pieczęć z tego okresu znajduje się m.in. na karcie węglowej (deputat) z roku 1943 oraz na dokumencie „podatku dochodowego” na lata 1944/46 (ilustracje 34 i 35).

      Taki herb wraz z napisem w j. niemieckim :Stadt Leslau, okupanci zastosowali również na znaczkach fiskalnych z lat 1943/45, o wartości 10, 20 i 50 (ilustracja 36).

      Barwny herb Włocławka z okresu okupacji na mapie propagandowej III Rzeszy – „Wartheland” (j. polski: Kraj Warty) ze zbiorów Archiwum Państwowego w Bydgoszczy. Tarcza herbowa w kolorze niebieskim, na niej godło – mur czerwony z zamkniętą bramą, szarą, nad murem trzy wieże z oknami, skrajne blankowane. Na środkowej wieży bez blanków, stylizowany daszek szary. Nad Tarczą herbową napis czcionką gotycką w j. niemieckim – LESLAU: niemiecka nazwa Włocławka (ilustracja 37). Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że barwy herbu to efekt wyobrażeń autorskich.

      20 stycznia 1945 roku zakończyła się okupacja hitlerowska Włocławka i miasto powróciło do stosowania herbu ustalonego przed II wojną światową. Wykonane zostały nowe tłoki pieczętne z godłem przedstawiającym mur blankowany z zamkniętą bramą, trzema wieżami, z których środkowa bez blanków nakryta infułą biskupią. Na legendach umieszczono napis: Zarząd Miejski we Włocławku (ilustracja 38).

      Ustawa o terenowych organach władzy państwowej z 20 marca 1950 roku nałożyła obowiązek umieszczania godła państwowego na pieczęciach miejskich. Dwa lata wcześniej bo w 1948 roku Miejska Rada Narodowa wprowadziła do użytku pieczęć z orłem polskim bez korony. Wzór takiej pieczęci ustalony został w treści obwieszczenia prezydenta Krajowej Rady Narodowej w dniu 14 stycznia 1946 roku.

      Niemniej ograniczenia w stosowaniu symboli miejskich nie stały się powodem wymazania ze świadomości mieszkańców pamięci o herbie Włocławka z infuła biskupią na środkowej wieży. Przedstawienie takie umieszczone zostało w 1958 roku na sztandarze Cechu Ślusarzy, Blacharzy i Lakierników (herb z publikacji ks. M. Morawskiego „Monografia Włocławka”). Także na talerzu pamiątkowym projektu J. M. Sowińskiego wykonanym z okazji Kongresu Zjednoczeniowego PPS i PPR w dniu 15 grudnia 1948 roku (w zbiorach MZKiD).

      Ów wizerunek herbu przypominany był przy różnych okazjach w okolicznościowych wydawnictwach, na odznakach, medalach wydawanych również pod patronatem Miejskiej Rady Narodowej.

      Od pierwszych lat powojennych herb z infułą biskupią i historią Włocławka jako miasta biskupiego i ośrodka diecezji był niezgodny z przemianami politycznymi.

      Pierwsza połowa lat sześćdziesiątych to stabilizacja stosowanego przez władze Włocławka herbu miasta. Ustalono wzór na podstawie opracowania M. Gumowskiego „Herby miast polskich” opublikowanego w 1960 roku. Wizerunek w publikacji przedstawia w tarczy na polu czerwonym, srebrny mur z zielonym daszkiem na wieży środkowej, na licu tej wieży – tarcza z herbem kujawskim – półlew złoty w polu czarnym i półorzeł srebrny w polu czerwonym (ilustracja 39).

      W publikacji „Miasta polskie w tysiącleciu” wydanej w 1965 i 1967 roku (2 tomy) przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich, znajdujemy w tomie I. herb z godłem kujawskim. Opracowanie naukowej dokumentacji herbów: Marian Haisig i Zygmunt Wdowiszewski przy współpracy Mariana Gumowskiego, przy czym barwy herbu określone zostały inaczej: w polu czerwonym, srebrny mur z czarnym daszkiem wieńczącym środkową wieżę, w tarczy z godłem kujawskim na licu wieży środkowej  – półlew czarny i półorzeł czerwony w złotym polu (ilustracja 40).

      Herb Włocławka stosowano w oficjalnej symbolice w czasie obchodów milenijnych Państwa Polskiego oraz X. wieków Włocławka. Ustanowione w 1966 roku przez Radę Miasta wyróżnienie przyznawane za szczególne zasługi dla rozwoju miasta przedstawiało herb z tarczą kujawską. Autorem projektu medalu i dwóch wersji przypinek był Wit Płażewski (ilustracje 41, 42).

      Kościół rzymskokatolicki obchodzący uroczystości Milenium Chrztu Polski w 1966 roku również bogato akcentował symbolikę miasta, przy czym herb Włocławka przedstawiał na czerwonej tarczy mur z trzema wieżami blankowanymi, z których środkowa zwieńczona była infuła biskupią, a na licu wieży widniała tarcza kujawska. Takie wyobrażenie znalazło się w wystroju katedry włocławskiej.

      Nową wersją miejskiego wyróżnienia wprowadzonego w 1983 roku była dwuczęściowa odznaka, która w części głównej przedstawiała herb barwny, emaliowany wzorowany na wyobrażeniu ze wspomnianej wcześniej publikacji „Miasta polskie w Tysiącleciu” autorstwa M. Gumowskiego. Odznaka przyznawana była wraz z legitymacją, na której także przedstawiony był herb w wersji graficznej (ilustracja 43).

      Obchody 650-lecia drugiej lokacji miasta również były okazją do umieszczenia herbu Włocławka na  medalach, plakietach i drukach. Przykładem był wybity przez Mennicę Państwową medal projektu Joanny Barcickiej w wersji srebrnej i brązowej (ilustracja 44).

      Na mocy ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie terytorialnym herby miejskie powróciły do pełnych funkcji jako znaki samorządów. 17 grudnia 1990 roku Rada Miejska we Włocławku w uchwalonym Statucie określiła herb miasta. Przywrócono wyobrażenie herbu obowiązującego do 1933 roku, niemal zgodny z opisem z 1925 roku, przesłanym przez władze miasta Związkowi Miast Polskich (ilustracja 45). Od roku 1933 do 1939 , mimo że herb nie został zmieniony,  w obiegu znajdowały się dwa herby. Pierwszy z infułą biskupią z 1925 roku, drugi z daszkiem nad wieżą środkową na pieczęciach magistratu. W wydawnictwie „Wielkie Pomorze, popularny zarys historyczno-etnograficzny” z czerwca 1938 roku, na okładce widnieje herb Włocławka z daszkiem na wieży środkowej. Także na odciskach pieczęci w dowodach osobistych z roku 1938 i 1939 znajduje się godło z daszkiem na wieży środkowej. W prasie „Dzień Bydgoski Ilustrowany” z 1 kwietnia 1938 roku, numerze specjalnym, opublikowano herb Włocławka z infułą biskupią na wieży środkowej bez blankowania oraz pięcioma oknami. Wydanie to dotyczyło zmiany granic administracyjnych województw, gdzie m.in. Włocławek został przyłączony do Pomorza z województwa warszawskiego.

      Uchwałą Rady Miejskiej z dnia 9 czerwca 1997 roku określono również barwy, pieczęcie herbowe Rady, Zarządu i Prezydenta Miasta oraz medal honorowego obywatela Włocławka.

     Zmiana symbolu Włocławka po roku 1990 nie została zaakcentowana na tyle mocno, aby tworzyć nowe projekty medali z obowiązującym herbem. Przedstawiano nadal poprzedni herb, czego przykładem są: medal honorowego obywatela Włocławka, którego autorem jest Antoni Bisaga (ilustracja 46) oraz medal Wojewody Kujawsko-Pomorskiego, wybity przez Mennicę Państwową w 2000 roku, którego projektantami są: Tadeusz Madejek i Urszula Walerzak (ilustracja 47).

      Obecny herb Włocławka nie został przesłany do weryfikacji Komisji Heraldycznej działającej przy MSWiA, która została powołana na podstawie ustawy z dnia 29 grudnia 1998 roku jako organ doradczy w sprawach związanych z heraldyką (nauką o herbach) i weksylologią (nauką o weksyliach, tzn. flagach, sztandarach, chorągwiach, bannerach itp.). Jej działalność dotyczy właściwego stosowania symboli państwowych i samorządowych, które reguluje ustawa o stanowieniu symboli jednostek samorządu terytorialnego z dnia 21 grudnia 1978 r. o odznakach i mundurach (Dz. U. z 2016 r., poz. 38).

      Błędy zawarte w projekcie są liczne: tarcza francuska – nowoczesna (polskie zasady heraldyczne zalecają tarczę gotycką, zwaną hiszpańską); w murze i wieżach zastosowano nadmiernie zobrazowane cegły z fugami (wyobrażenie godła buduje się za pomocą jednej kreski, barwy czarnej tej samej grubości); okna w murze i środkowej wierzy przedstawione są z dodatkowym elementem dającym wrażenie prześwitu (należy dążyć to przedstawienia prostej formy graficznej elementów godła); przesadne blankowanie muru i wież także powoduje efekt dużej ilości detalu; podwoje z dużą ilością detali, jak zawiasy i framugi; zgodnie z zasadą alternacji nieprawidłowe jest zestawienie dwóch metali – srebrnego muru i złotej bramy, zawiasów złotych na złotej bramie.

      Skłania to do przypuszczenia, że taki projekt zostałby negatywnie zaopiniowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.